Disleksi Nedir? Disleksi Belirtileri Nelerdir?

Disleksi, okuma, yazma ve sayıları anlama ve hatırlama güçlüğüdür. Disleksi hastalığı olan kişilerde görsel, işitsel ve dilsel işleme zorlukları vardır. Bu da okuma, yazma, sayısal ve sözel düşünme alanlarında zorluklar yaratır.  Disleksi, zeka geriliğinden kaynaklanmaz ve bu kişiler normal veya yüksek zekaya sahiptir. Ancak beynin bu alanlardaki işleyişinde bozukluklar vardır.

Disleksinin Nedenleri Nelerdir?

Öğrenme güçlüğünün kesin nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır, ancak araştırmalar genetik, nörolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun gelişiminde rol oynayabileceğini düşündürmektedir. Disleksinin bazı potansiyel nedenleri şunlardır:

• Genetik faktörler: Disleksi ailelerde görülme eğilimindedir ve araştırmalar bu durumun genetik bir bileşeni olduğunu göstermiştir. Öğrenme güçlüğününde birden fazla genin rol oynayabileceğine ve bazı genetik mutasyonların veya varyasyonların disleksi gelişme riskini artırabileceğine inanılmaktadır.
• Nörolojik faktörler: Nörogörüntüleme teknikleri kullanılarak yapılan çalışmalar, disleksili bireylerin beyinlerinin yapısında ve işlevinde disleksisi olmayan bireylere kıyasla farklılıklar olabileceğini göstermiştir. Bu farklılıklar beynin dili işleme şeklini, özellikle de dilin seslerini tanıma ve manipüle etme yeteneği olan fonolojik işlemeden sorumlu alanları etkileyebilir.
• Çevresel faktörler: Hamilelik sırasında belirli toksinlere maruz kalma, düşük doğum ağırlığı veya doğum öncesi ve doğum sonrası komplikasyonlar gibi bazı çevresel faktörlerin disleksi için potansiyel risk faktörleri olduğu öne sürülmüştür. Ancak, bu çevresel faktörler ile disleksi arasındaki ilişkiyi tam olarak anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
•  Bilişsel ve dil işleme farklılıkları: Bazı araştırmacılar disleksinin bilişsel ve dil işleme becerilerindeki farklılıklarla ilişkili olabileceğine inanmaktadır. Örneğin, disleksili bireylerde dilin seslerini tanıma ve manipüle etme yeteneği olan fonolojik işleme ile ilgili zorluklar bulunmuştur. İşitsel işleme, çalışma belleği ve dikkat gibi diğer bilişsel beceriler de söz konusu olabilir.

Disleksinin Belirtileri Nelerdir?

Öğrenme güçlüğünün belirtileri kişiden kişiye değişebilir ve farklı şekillerde ortaya çıkabilir, ancak yaygın olarak gözlenen disleksi belirtileri şunları içerebilir:

•  Okumada yavaşlık, doğru ve akıcı okumada güçlük. Kelimeleri yavaş, doğrusu yanlış veya zor okuma.
• Isimleri, sayıları, sıralamaları (günlerin sırası gibi) ve işlemlerin sırasını hatırlamada zorluk.
• Kısa süreli bellek sorunları, çok adım kaynaklı yönergeleri takip etmekte zorluk.
• Harflerin, kelimelerin ve dili öğrenirken seslerin ve kalıplarını öğrenmede sorunlar.
• Yazma bozukluğu, açık ve düzenli yazma ve düşünceleri kelimelere dönüştürmede zorluklar.
• Yaşına göre sınırlı sözcük dağarcığı büyümesi.
• Karmaşık yönergeleri izlemede ve gerçekleri hatırlamada sık hata.
• Matematikte hata sıklığı (hesaplama, sözel problemler, matematik bilgilerinin hatırlanması).
• Organizasyon, zaman yönetimi veya önceliklendirmede güçlük. Düzensiz çalışma veya zayıf planlama tarihi.
• Okuma anlama veya bilişsel yetenek puanlarında ortalamanın altında skorlar.
• Eğitimsel zorluklar, sınıf tekrarı, sık dersane veya öğrenme desteği öyküsü.

Disleksi Ne Zaman Belli Olur?

Disleksi tipik olarak okul çağına gelindiğinde belirtiler göstermeye başlar ve tanısı konulur. Ancak bazı çocuklarda disleksiye işaret edecek ipuçları okul öncesi dönemde de gözlenir.

Disleksi tanısı ağırlıklı olarak şu yöntemlerle konulur:

• Ebeveynler/öğretmenler ile semptomlar ve geçmiş hakkında görüşme.
• Geçmiş okul performansının, test sonuçlarının ve sağlanan desteğin gözden geçirilmesi.
• Okuma, yazma, imla ve bellek becerilerinin değerlendirilmesi.
• Diğer olası nedenleri dışlamak için nörolojik testler.
• Görme ve işitme testleri, semptomların nedeninin görme veya işitme sorunları olup olmadığını belirlemek için.
• Zekâ testi, bilişsel yeteneklerin ya da dilden kaynaklanan zorlukların birincil sorun olup olmadığını belirlemek için.
• Akıcılık, doğruluk, işlem hızı, fonemik farkındalık ve görsel-uzamsal becerilerin tanılanmasına yönelik tanı testleri.

Disleksinin bir spektrum olduğunu ve disleksili bireylerin bu semptomları farklı derecelerde yaşayabileceğini unutmamak önemlidir. Disleksinin zeka ile ilgili olmadığını ve disleksili bireylerin ortalama veya ortalamanın üzerinde zekaya sahip olabileceğini de belirtmek gerekir.

Disleksi Kaç Türe Ayrılır?

Disleksi (okuma güçlüğü) genellikle 3 ana gruba ayrılır:

1. Sözel disleksi:  Dil becerilerindeki zorlukları kapsar. Bunlar şunları içerir:

• Kelime dağarcığı gelişimi: Yaşına uygun sözcük sayısına ulaşamama.
• İmla: Doğru imla kurallarını uygulamada güçlükler.
• Sözel akıcılık: Düşünceleri hızlı ve akıcı bir şekilde ifade etmede zorluklar.
• Sözel yönergeler: Karmaşık konuşmalı yönergeleri takip etmede zorluklar.

2. Görsel-uzamsal disleksi: Okuma ve görsel-uzamsal işlevlerdeki zorlukları kapsar. Bunlar şunları içerir:

• Harf ve kelime tanıma: Harfleri, kelime parçalarını ve tüm kelimeleri doğru tanımada güçlükler.
• Okuma hızı ve doğruluğu: Yavaş, kopuk ve hatallı okuma.
• Sayfa düzeni algısı: Satırlar, paragraflar ve sayfa düzenini doğru algılamada güçlükler.
• Anlama: Metni tam ve doğru anlamada zorluklar.

3.Karma disleksi:

Hem sözel hem de görsel-uzamsal özellikleri içeren, birbirine bağlı zorlukların birleşimi. Örneğin, hem kelime hatırlama hem de harf tanıma güçlükleri aynı anda bulunabilir.

Bu üç alt grup kendi arasında da karmaşık etkileşimler gösterebilir. Her alt grup kendine özgü şiddet derecesi ve destek ihtiyaçlarına sahiptir. Doğru tanı, gereken kaynaklara ve uyarlamalara erişmeye olanak tanır.

Birçok kaynak, disleksinin sözel, görsel-uzamsal ve karma olmak üzere üç alt tip olarak sınıflandırıldığını ifade eder. Ancak, daha ayrıntılı sınıflandırmalar ve taksonomiler de mevcuttur. Sınıflandırma, tanı ve müdahale yaklaşımına göre değişiklik gösterebilir. En son bilimsel araştırmalara dayalı kabul edilen sınıflandırmalar, disleksinin karmaşık bir spektrum olduğunu vurgular.

Disleksi Testi

Disleksi olup olmadığınızı anlamanıza yardımcı olacak bazı sorular:

•  Okuma gerçekten zor mu geliyor? Okuma hızınız ve doğruluğunuz diğer akranlarınızla kıyaslandığında belirgin şekilde düşük mü?
• Kelimeleri kolayca hatırlayabiliyor musunuz? Sözcük dağarcığınız yaşınıza uygun mu?
• İmla kurallarını zor mu öğreniyorsunuz? Sık hata yapıyor musunuz?
• Konuşmanız akıcı ve mantıklı mı akışıyor? Bazen düşüncelerinizi ifade etmekte zorluk çekiyor musunuz?
• Karmaşık yönergeleri takip etmekte güçlükleriniz var mı?
• Görsel-uzamsal becerileriniz güçlü mü? Mesela harfleri, kelimeleri ve sayfa düzenini kolayca algılayabiliyor musunuz?
• Okul performansınız düşmeye başladı mı? Notlarınızda ani düşüşler oluyor mu?
• Diğer öğrencilerle sosyal olarak ve duygusal olarak zorluklar yaşıyor musunuz?
• Ailesinden ve öğretmenlerinden sürekli olarak ek destek gerektiğini hissediyor musunuz?
• Bazı konularda hayli yetenekli hissediyor musunuz? Belirli alanlarda parlak performans sergiliyor musunuz?

Bu sorular disleksiye gösteren olası belirtiler konusunda fikir edinmenize yardımcı olacaktır. Eğer birden fazla soruya “evet” cevabı veriyorsanız, disleksi olma olasılığınız yüksektir. Ancak, resmi bir tanı konulmadan kesin bir sonuca varılamaz. İhtiyacınız halinde bir öğretmen, doktor veya klinik psikolog ile görüşmeniz önemli olabilir.

Disleksi Olan Bireyler Okuma Öğrenebilir mi?

Evet, disleksi olan bireyler okuma öğrenebilir ancak büyük zorluklar içerebilir. Disleksi tanısıyla okuma öğrenme süreci zorlaşsa da, erken ve sürekli destek, uygun yöntem ve kaynaklar kullanımı ile başarılı olabilir. Motivasyon yüksek tutulmalı, okuma yaşantısı zenginleştirilmeli ve bireyin güçlü yönlerinden yararlanılmalıdır. Yaşam boyu destek ile disleksi, bir engel olmaktan çok bir farkındalık haline gelebilir.

Etkili destek ile disleksi olan bireyler de başarılı okuyucu ve yazarlar haline gelebilirler. Basılı metinlerle sınırlı kalmayıp dijital kaynakları da etkin biçimde kullanabilirler. Disleksiye rağmen yükseköğrenim görebilir, kariyerlerinde ilerleyebilir ve hayatları boyunca öğrenmenin keyfini sürdürebilirler.

Disleksi Bir Çocuğu Olan Aileler Neler Yapmalı?

Disleksi olan çocuğun özelliklerini iyileştirmek amacıyla aileler şu şeyleri yapmalıdır:

• Tanıyı kabul etme ve kendini eğitme: Aile bireyleri disleksi hakkında daha fazla bilgi edinmeli ve tanı sonuçlarını anlamalıdır.
• Çocuğa pozitif bir tutum sergileme: Çocuğa disleksi olasılığını açıklarken onu cesaretlendirmeli ve desteklemelidir.
• Okul ile iş birliği içinde olma: İyi bir iletişim kurarak, uygun düzenlemeler ve desteğin sağlanmasına yardımcı olunmalıdır.
• Çalışma yöntemlerini optimize etme: Çalışma alanı düzenli, sessiz ve az bölünme olmalıdır. Bellek destek araçları ve düzenlemeler kullanılmalıdır.
• Günlük hayatta uyarlamalar yapma: Günlük görevleri kolaylaştırmak için fikirler geliştirin (örneğin, liste kullanma).
• Öz güveni destekleme: Başarıların kutlanmasıyla öz güven geliştirin. Ama aşırı yermekten kaçının.
• Sosyal ve duygusal desteği artırma: Arkadaşlıkları güçlendirmeye ve aktivitelerde yer almaya teşvik edin.
• Gerektiğinde profesyonel yardım alma: Konuşma terapisi, psikoterapi veya rehberlik hizmetlerinden faydalanın.
• İlaç tedavisini dikkatle değerlendirme: İlaçlar yalnızca eşlik eden bozukluklar için dikkatli bir şekilde doktor tavsiyesiyle kullanılmalıdır.
• Kaynakları keşfetme: Disleksiye ilişkin kitaplar, dernekler, web siteleri ve konferanslar hakkında bilgi edinin.

Başarılı bir müdahale, aile ve okul arasında iyi iletişim gerektirir. Aile desteği çocukların başarısı için kritik önem taşır. Aileler, çocuklarını güçlendirmek ve onları hayat boyu başarılı olmalarına hazırlamakla sorumludur.

Disleksi Önlenebilir Mi?

Disleksi tamamen önlenemese de, bazı stratejilerle önleyici tedbirler alınabilir:

•  Erken tespit ve müdahale: Öğrenme güçlüğünün belirtileri erken fark edildiğinde, doğru müdahale ile daha büyük zorluklar önlenebilir. Okul öncesi dönemdeki gelişimi yakından takip etmek önemlidir.
• Sağlıklı doğum ve olumlu yaşam koşulları: Disleksiye genetik yatkınlığı olan bebek ve çocuklar, daha iyi doğum koşulları ve olumlu bir ev ortamıyla daha iyi desteklenebilir. Sağlıklı beslenme, yeterli uyku, stres yönetimi önemlidir.
• Niteliği yüksek okul öncesi eğitim: İyi gelişmiş sözel, bilişsel ve sosyal-duygusal beceriler, daha geç yaşta ortaya çıkan disleksi belirtilerini hafifletebilir. Niteliği yüksek hazır bulunuşluk programları ile erken destek önemlidir.
• Bireyselleştirilmiş eğitim: Okul çağındaki risk altındaki çocuklar, disleksiye yönelik risk faktörlerine göre değerlendirilmeli ve gerektiğinde bireyselleştirilmiş bir eğitim programı başlatılmalıdır. Bu erken desteği sağlar.
• Görsel-uzamsal destek: Harf ve kelime tanıma, sayfa düzeni gibi görsel-uzamsal beceriler disleksinin etkilerini hafifletebilir. Bu alanlarda yeterli gelişim için destek önemlidir.
• Sosyal ve duygusal desteğin güçlendirilmesi: Psikososyal sağlamlık, stresle başa çıkabilme ve akran ilişkileri alanlarındaki gelişim disleksinin olumsuz etkilerini azaltabilir. Sosyal aktivitelere katılım teşvik edilmelidir.

Risk faktörlerine yönelik erken müdahale ve uygun desteğin sağlanmasıyla okul başarısı ve refah düzeyi olumlu etkilenebilir. Etkili önleme programları, disleksi tanısının yaşandığı olumsuzlukları önemli ölçüde azaltabilir. Ancak, tanı konulduktan sonraki destek daima önemlidir.

Disleksi Hastalığının Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Öğrenme güçlüğü tanısı konulduktan sonra önerilen disleksi tedavisi ve müdahaleler şunları içerir:

•  Hedefli okuma, yazma ve matematik desteği: Öğretmen tarafından bireysel olarak veya küçük gruplar halinde verilen ek destek. Bu, öğrencinin güçlük çektiği konulara odaklanır.
• Sözel yönergelerin basitleştirilmesi: Karmaşık sözel yönergeler basitleştirilir ve tek tek adımlara ayrılır.
• Ek süre: Sınavlar ve ödevler için ek süre verilir. Bu, yavaş okuma hızı ve uzun işlem süresini telafi eder.
• Düzenlemeler: Okul materyallerinin düzenlenmesi ve sunulması değiştirilir (örneğin Braille kullanımı, büyütülmüş yazı tipi, ses kaydı).
• Çalışma belleğini güçlendirenler: Mantıksal problem çözme, zihin haritası oluşturma, komut takibi gibi teknikler kullanılır.
• Motivasyon ve öz güvenin arttırılması: Olumlu pekiştireçler, başarının kutlanması ve cesaretlendirme ile motivasyon ve öz güven geliştirilir.
• Teknolojik yardımcı araçlar: Dijital kitap okuyucuları, sesli metin yazılımları, hesap makineleri, dikte eden yazılımlar gibi teknolojiler kullanılabilir.
• Görsel-uzamsal destek: Harita, şema, zihin haritaları, grafik organizörler gibi görsel araçlar kullanılarak konseptleri görsel olarak temsil etmeye yardımcı olunur.
• Psikoterapi: Bireysel, aile veya grup terapisi duygusal destek ve başa çıkma stratejileri sağlayabilir.
• İlaç tedavisi: Bu nadiren kullanılır ancak eşlik eden bozukluklar için (örneğin, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) kullanılabilir.

Tedavi planı bireyselleştirilmiş olup belirtilerin şiddetine, öğrencinin yaşına ve potansiyeline bağlıdır. Disleksi eğitimi destek ve düzenlemeleri okulda, evde ve toplumda kullanılmalıdır. Tedavinin amacı, öğrencilerin okuma, yazma ve matematik alanlarında bağımsızlığı ve kendine güveni kazanmasına yardımcı olmaktır.

Dengem Disleksi Konusunda Nasıl Yardımcı Olur?

Dengem, alanında uzman psikologlarımızla yanınızda! Dengem psikologları, multidisipliner bir yaklaşım benimseyerek, disleksi olan bireylerin yaşam kalitesini arttırmaya yardımcı olabilir.

Erken müdahale, doğru kaynaklar ve sürekli destek ile başarılı sağlanabilir. İstediğiniz zaman, istediğiniz psikoloğumuzla randevu oluşturabilirsiniz. Avrupa’da; Türkçe, Almanca, İngilizce dillerinde terapi almak artık çok kolay!

dengem’le ruhunuza iyi bakın…

Diğer Makaleler:

Aile tutumlarının çocuğun kişilik gelişimine etkisi

Çocukluk Travması nedir? Nasıl Travmatize olunur?

Çocuklar neden yalan söyler?

Kaynaklar:

• Fragel-Madeir, L., De Castro, J. B. P., Delou, C. M. C., Melo, W. V., Alves, G. R., Teixeira, P. O., & Castro, H. C. (2015). Dyslexia: A Review about a Disorder That Still Needs New Approaches and a Creative Education. Creative Education, 06(11), 1178–1192.
• Martinelli, K., & Cruger, M., PhD. (2022). Understanding Dyslexia. Child Mind Institute.
• Osa-Afiana, D. D. (2022, November 7). Symptom identification, assessment and management of dyslexia in children.
• Sanfilippo, J. S., Ness, M., Petscher, Y., Rappaport, L., Zuckerman, B., & Gaab, N. (2020). Reintroducing Dyslexia: Early Identification and Implications for Pediatric Practice. Pediatrics, 146(1).