Kleptomani (çalma hastalığı):Tanımı, Nedenleri, Tedavisi

Kleptomani Nedir?

Kleptomani, sıklıkla hırsızlık olarak da bilinen eşya hırsızlığı davranış bozukluğudur. Tekrarlayan eşya hırsızlığı dürtüleri ve davranışlarına dayanır.  Çalma dürtüsü kendi başına bir hastalık olarak veya başka psikolojik sorunların bir belirtisi olarak ortaya çıkabilir.

Çalma hastalığı Neden Ortaya Çıkar?

Kleptomani veya çalma dürtüsü bozukluğu etiyolojisi tam olarak bilinmemektedir ancak çevresel, gelişimsel ve biyolojik faktörlerin karışık etkileri olduğu düşünülmektedir. Kleptomaniye yol açan potansiyel faktörler şunlardır:

•  Travma, ihmal veya kötüye kullanım: Geçmişte yaşanan travmatik deneyimler kleptomani gelişiminde risk faktörü olabilir. İhmal veya kötüye kullanım da kleptomaniye yol açabilir.
• Aile içi kleptomani öyküsü: Aile içinde kleptomani öyküsü olan bireylerde risk artar. Genetik yatkınlığın rolü olabilir.
• Dürtüsellik ve zayıf kontrol: Dürtüleri kontrol etmede zorlanan ve zayıf özdenetim yapabilen bireyler kleptomaniye daha yatkındır.
• Obsesif-kompülsif bozukluk: OCD spektrumunda yer alan obsesif düşünceler ve kompülsif davranışlar kleptomaniye yol açabilir.
• Depresyon ve anksiyete: Majör depresif bozukluk ya da şiddetli anksiyete kleptomani gelişimine zemin hazırlayabilir.
• Travmatik yaşantılar: Cinsel istismar, fiziksel istismar gibi travmalar kleptomaniye neden olabilir.
• Madde kullanımı: Alkol, uyuşturucu veya ilaç bağımlılığı kleptomani sorununa yol açabilecek diğer bir risk faktörüdür.
• Düşük benlik saygısı: Düşük benlik saygısı, nevrotik kişilik özellikleri ve düşünce bozuklukları kleptomani ile ilişkili olabilir.
• Nörobiyolojik faktörler: Bazal gangliyon ve orbitofrontal korteks gibi beyin bölgelerinin disfonksiyonu ve serotonin, dopamin gibi nörotransmiterdeki bozulmalar kleptomaniye neden olabilir.

Yukarıda bahsedilen çok sayıda risk faktörü birlikte etki göstererek kleptomani gelişimine yol açar. Tedavi edilmediğinde kronik seyreder ve bireyin yaşam kalitesini bozar ve profesyonel tedavi gerekir.

Kleptomani Hastalığının Özellikleri Nelerdir?

Kleptomani belirtileri nelerdir, DSM-5 tanı kriterlerine göre Çalma hastalığı özellikleri aşağıdaki şekilde tanımlanır:

• Temel belirti olarak, en az 2 ay boyunca, haftada bir kez ya da daha sık eşya çalma dürtüleri ya da davranışları yaşanmaktadır.
• Birey eşya çalma dürtülerini ya da davranışlarını durduramamaktadır. Kendi kontrolü dışında gerçekleşmektedir.
• Eşya çalma davranışı bireyin başka bir ruhsal bozukluğu (örn. OCD, depresyon vb.) ile açıklanamaz.
• Çalınan eşyalar bireyin kullanımı ya da satışı içindir. Başkasına zarar verme amacı yoktur.
• Eşya çalma davranışı nedeniyle birey kendini suçlu hissetmekte ya da kaygı duymaktadır. Ancak davranış sürdürülmektedir.
• Eşya çalma davranışları bireyin sosyal, mesleki ve diğer işlevlerinde bozulmaya neden olmaktadır.
• Çalma davranışları nedeniyle birey yasal ya da diğer olumsuz sonuçlarla karşılaşmaktadır.
• Eşya çalma davranışları bireyin yaşam kalitesini azaltmaktadır.
• Eşya çalma davranışları başka ruhsal sorunların tedavisiyle azalmamaktadır.
• Belirtiler bir klinisyen tarafından gerçekleştirilen psikiyatrik muayene ve değerlendirme ile doğrulanmalıdır. Tanı ancak diğer ruhsal bozukluklar ekarte edildikten sonra konulabilir.

Bu tanı kriterlerine dayanarak kleptomani bir aksiyon ve dürtü kontrol bozukluğu olarak sınıflandırılır. Obsesif düşünceler ve kompülsif davranışların esas olduğu bir bozukluktur.

Kleptomani Nasıl Teşhis Edilir?

Kleptomani tanısı koyabilmek için şu adımlar izlenir:

1. Hasta öyküsü alınır. Hasta en az 2 ay boyunca haftada 1 kez ya da daha sık eşya çalma dürtüleri yaşadığını ve eşya çalma davranışları gerçekleştirdiğini ifade eder mi? Geçmişte ve halen işlevsellikte bozulma, yasal sorunlar, ilişki problemleri olup olmadığı sorgulanır.
2. Psikiyatrik muayene yapılır. Bireyin ruhsal durumu ve akıl sağlığı değerlendirilir. Ayırıcı tanılar dışlanır (OCD, majör depresyon, kişilik bozuklukları vb.).
3. Değerlendirme ölçekleri kullanılabilir. (Örneğin; Yale-Brown Obsesif Kompülsif Bozukluk Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği).
4. Eşya çalma dürtüleri ve davranışları ayrıntılı olarak sorgulanır. Sıklığı, süresi, çalınan eşyaların niteliği vb. ile ilgili bilgi alınır.
5. Belirtilerin bireyin kontrolü dışında olduğuna ve başka bir bozuklukla açıklanamadığına karar verilir. Yalnızca kleptomani tanı kriterlerini karşıladığı kabul edilir.
6. Gerekirse ek değerlendirmeler yapılabilir. Ancak temel tanı belirtiler ve psikiyatrik muayene sonucuna dayanmalıdır.
7. Kleptomani dışındaki diğer ruhsal sorunlar eşzamanlı değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir.

Tanı konulduktan sonra tedavi planı oluşturulur. İlaç tedavisi, bilişsel davranışçı terapi ve diğer yaklaşımlardan yararlanılır. Tedavi ile semptomlarda azalma ve tekrarlanma riskinde düşüş sağlanabilir.

Kleptomani Testi

Kleptoman olup olmadığınızı anlamak için bazı soruları kendinize sorabilirsiniz:

• Son 3-6 ay içinde kaç kez eşya çaldınız? Ne tür eşyalar? (Gıda, giysi, para, mücevherat vb.) Eşyaları kullanıyor musunuz?
• Çaldığınız eşyaların değerleri sizin için önemli miydi? Neleri çaldığınıza göre kendinizi nasıl hissediyordunuz? (Güçlü mü, haz mı alıyordunuz? )
• Çalma dürtüleri birdenbire geliyor mu? Yoksa zaman içinde mi artıyorlar? İlk kez ne zaman ortaya çıktılar?
• Çaldığınız eşyaları geri veriyor musunuz? Yakalanmaktan korkmuyor musunuz? Polis tarafından yakalanma riskine rağmen davranışınızı değiştirmiyor musunuz?
• Çalma dürtüleri sizi engelliyor mu işinize, sosyal yaşantınıza ve ilişkinize katılımda? Suçluluk ve kaygı duyuyor musunuz? Ancak davranışınız değişmiyor mu?
• Aile geçmişinde kleptomani, alkol ya da madde bağımlılığı öyküsü var mı? Travma, ihmal veya kötüye kullanım geçmişiniz var mı?
• Şu anda başka ruhsal sorunlarınız var mı? Depresyon, anksiyete, sanrılar, kişilik bozuklukları gibi. Tedavi gördünüz mü? Etkisi oldu mu?
• Kendinize yardım yöntemleri denediniz mi? Neler? Sonuçları nelerdi? Davranışınızı değiştirmekte başarılı olabildiniz mi?

Eğer bu sorulara “evet” diyecek şekilde yanıtlar veriyorsanız, kleptomani belirtileri gösterebileceğinizi düşünebilirsiniz. Ancak mutlaka bir ruh sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilmeniz gerekir. Tanı için nesnel test ve muayene sonuçlarına dayanılarak karar verilir. 

Kleptomani Nasıl Tedavi Edilir?

Kleptomani tedavisinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• İlaçla tedavi: Antidepresanlar, özellikle serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) ilk olarak tercih edilir. Dopamin geri alım inhibitörleri de kullanılabilir. İlaç tedavisi, obsesyon ve kompülsiyonları azaltmak için kullanılır.
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): En uygun psikoterapi yöntemidir. Düşünme ve davranış değişikliği ile obsesyon-kompülsiyon döngüsü kırılır. Çalma dürtüsüyle başa çıkma becerileri kazandırılır.
• Derin beyin stimülasyonu: Dirençli kleptomani vakalarında DBS tedavisi uygulanabilir. Özellikle kaudat nukleus stimülasyonu etkilidir.
• Psikodinamik terapi: Kleptomaninin psikodinamik nedenleri üzerinde durulur ve bu nedenlere yönelik tedavi yapılır. Ancak BDT kadar etkili değildir.
• Aile danışmanlığı: Aile üyeleri eğitilir, desteklenir ve kleptomaniyle baş etmelerine yardımcı olunur. Aile, tedaviye daha fazla katılımın sağlanmasında önemlidir.
• İnceleme ve denetleme: Düzenli aralıklarla vakanın değerlendirilmesi gerekir. Tedaviye uyum ve semptomlardaki değişiklikler gözlemlenir. Gerekli düzenlemeler yapılır.
• Grup tedavisi: Benzer sorunları olanlarla grup tedavisi olası faydaları vardır. Tedaviye uyumu arttırır ve akran desteği sağlar.

Tedavide bütüncül bir yaklaşım önemlidir. Tüm tedavi yöntemleri eşzamanlı olarak kullanılabilir. Psikoterapi en etkili yaklaşım olmakla birlikte, ilaç tedavisi de gerektiğinde kullanılmalıdır. Süreç uzun olduğundan tedaviye uyum sağlanmalıdır.

Kleptomani ve Sıkça Sorulan Sorular

Kleptomani ile ilgili sıkça sorulan sorular ve bilimsel cevapları şöyledir:

• Kleptomani mantıklı bir davranış mıdır?

Hayır, kleptomani bir ruhsal bozukluktur. Vakalar kendi kontrolleri dışında eşya çalma dürtüsüne sahiptir ve bunu kontrol edemezler.

• Kleptomani bir suç mu, bir hastalık mıdır?

Kleptomani hem bir ruhsal bozukluk hem de suçtur. Ancak tedavi edilebilir bir hastalıktır. Ceza verilirken tedavi de göz önünde bulundurulmalıdır.

• Neden sadece eşya çalınır?

Kleptomanide obsesif düşünceler ve kompülsif davranışlar eşya çalmaya odaklanmıştır. Ancak her türlü nesne olabilir. Değerli ya da değersiz olabilir.

• Çalınan eşyalar geri veriliyor mu?

Bazı vakalarda evet, bazılarında hayır. Suçluluk duygusundan ya da yakalanma korkusundan dolayı bazen geri verilebilir. Ancak dürtülerin kontrolü mümkün olmadığı için davranış tekrarlanabilir.

 • Kleptomani tedavi edilebilir mi?

Evet, kleptomani tedavi edilebilen bir bozukluktur. İlaç tedavisi, bilişsel davranışçı terapi, obsesif kompülsif bozukluk tedavileri kullanılır. Tedavi ile semptom ve işlevsellik düzelir, tekrarlanma riski azalır.

• Kleptomani kişilik bozukluğu mu?

Hayır, kleptomani bir aksiyon ve dürtü kontrol bozukluğudur. Kişilik bozukluklarından farklıdır. Ancak bazı kişilik özellikleri kleptomani ile ilişkili olabilir.

• Kleptomani zekâ geriliği ile ilişkili mi?

Hayır, kleptomani normal veya yüksek zekâ düzeyinde görülebilir. Zekâ geriliği kleptomani riskini artırmaz. Davranışsal, düşünsel ve duygusal faktörler kleptomaniye neden olur.

Dengem Nasıl Yardımcı Olur?

Dengem psikologları, kişinin özel ihtiyaçlarına ve durumuna göre en iyi tedavi yaklaşımının belirlenmesine yardımcı olabilir. İstediğiniz zaman, istediğiniz psikoloğumuzla randevu oluşturabilirsiniz. Avrupa’da; Türkçe, Almanca, İngilizce dillerinde terapi almak artık çok kolay!

dengem’le ruhunuza iyi bakın…

Diğer Makaleler:

• Antisosyal Kişilik Bozukluğu nedir? Belirtileri nelerdir?
• Kişisel iyi oluş nedir ve ne gerektirir
• Ne zaman bir Psikoloğa gitmek gereklidir?
• kleptomani nedir / kleptomani ne demek

Kaynaklar

• Kleptomania: An overview. (2016). kleptomani nedir / kleptomani ne demek
• Sulthana, N., Singh, M., & Vijaya, K. (2015). Kleptomania-the Compulsion to Steal. ResearchGate. kleptomani nedir / kleptomani ne demek
• Talih, F. R. (n.d.). Kleptomania and Potential Exacerbating Factors: A Review and Case Report. PubMed Central (PMC). kleptomani nedir / kleptomani ne demek