Savant Sendromu nedir? Zeka ve Yeteneklerin Çarpıştığı Nokta

Savant Sendromu Nedir?

Savant sendromu, bireyin belirli bir alan veya konuda olağanüstü becerilere sahip olduğu, ancak genellikle zihinsel veya gelişimsel bir bozukluğu olan bir durumdur. Bu sendrom, özellikle otizm spektrum bozuklukları (OSB) ile yakından ilişkilidir ve bu bozukluklara sahip bireylerde daha sık görülür. Savantlar genellikle matematik, müzik, sanat veya hafıza gibi alanlarda sıra dışı yetenekler sergilerler.

Ilk olarak 19. yüzyılda Savant Sendromu Dr. John Langdon Down tarafından tanımlanmıştır. Dr. Down, bu durumu “idiot savant” olarak adlandırmış ve hem zihinsel yetersizlik hem de olağanüstü yeteneklerin bir arada bulunmasını ifade etmek için kullanmıştır. Ancak günümüzde bu terim, aşağılayıcı olduğu için kullanılmamaktadır ve yerine “savant sendromu” terimi tercih edilmektedir.

Kişiler genellikle belirli alanlarda olağanüstü yeteneklere sahip olsalar da, günlük yaşam becerilerinde veya sosyal etkileşimlerde zorluk yaşayabilirler. Bu durum, hem birey hem de aileleri için özel eğitim ve destek gerektirebilir.

Bu sendroma sahip bireylerde görülen olağanüstü yetenekler, genellikle “deha adaları” olarak adlandırılır. Bu terim, bireyin genel yetenek seviyesinin aksine belirli alanlarda sıra dışı bir yetenek sergilemesini ifade eder. Örneğin, bir savant birey, günlük yaşam becerilerinde zorluk yaşarken, inanılmaz bir müzikal yeteneğe veya ayrıntılı bir hafızaya sahip olabilir.

Savant Sendromunun Nedenleri Nelerdir?

Genellikle savant sendromu nörogelişimsel bozukluklarla (özellikle otizm spektrum bozuklukları) veya merkezi sinir sistemi hasarıyla ilişkili nadir bir durumdur. Bu sendromu olan kişiler, genellikle belirli alanlarda olağanüstü yetenekler sergilerken, diğer bilişsel işlevlerde sınırlılıklar yaşayabilirler. Savant sendromunun nedenleri tam olarak anlaşılmamış olsa da, bazı teoriler ve olası açıklamalar mevcuttur:

1. Konjenital Savant Sendromu:

Konjenital savant sendromu, bireyin doğuştan sahip olduğu bir durumdur. Bu tür savantlar, doğumdan itibaren olağanüstü yetenekler sergilerler. Genellikle otizm spektrum bozuklukları veya diğer nörogelişimsel bozukluklarla birlikte görülür. Konjenital savant sendromunun nedenleri şunlar olabilir:

• Genetik Yatkınlık: Ailede otizm veya diğer nörogelişimsel bozuklukların olması, konjenital savant sendromu riskini artırabilir. Genetik faktörler, beyindeki belirli bölgelerin aşırı gelişmesine veya farklı çalışmasına neden olabilir.
• Nörogelişimsel Faktörler: Gebelik sırasında veya doğumdan hemen sonra yaşanan gelişimsel anormallikler, beyindeki belirli bölgelerin farklı gelişmesine yol açabilir. Bu anormallikler, bazen belirli yeteneklerin olağanüstü bir şekilde ortaya çıkmasına neden olabilir.

2. Edinsel Savant Sendromu:

Edinsel savant sendromu, hayatın ilerleyen dönemlerinde, genellikle bir beyin travması, felç, merkezi sinir sistemi enfeksiyonu veya başka bir nörolojik olay sonrası ortaya çıkan bir durumdur. Edinsel savantlar, bu olaylardan sonra belirli alanlarda olağanüstü yetenekler geliştirebilirler. Edinsel savant sendromunun nedenleri şunlar olabilir:

• Beyin Hasarı: Beynin belirli bir bölgesine alınan darbe veya hasar, o bölgedeki işlevlerin kaybına, ancak diğer beyin bölgelerinde telafi edici aşırı gelişmeye neden olabilir. Bu durum, bazı bireylerde olağanüstü yeteneklerin ortaya çıkmasına yol açabilir.
• Nöroplastisite: Beynin hasar gören bölgelerini telafi etmek için diğer bölgelerin fonksiyonlarının artması, belirli alanlarda sıra dışı becerilerin gelişmesine neden olabilir. Örneğin, bir beyin travmasından sonra kişi, aniden matematikte, müzikte veya sanatta olağanüstü bir yetenek sergileyebilir.

3.Genel Nedenler

• Beyin Yapısı ve Fonksiyonları: Beynin belirli bölgelerindeki anormallikler savant sendromuna yol açabilir. Özellikle sol beyin yarıküresinde, dil ve analitik düşünmeyle ilgili bölgelerde hasar veya anormallikler, sağ yarıküredeki görsel-uzaysal becerilerin ve hafızanın telafi edici olarak daha fazla gelişmesine neden olabilir. Bu, savantların genellikle güçlü hafıza, sanat, müzik ve matematik becerilerine sahip olmasını açıklayabilir.
• Genetik Faktörler: Savant sendromunun genetik bir bileşeni olabileceğine dair bazı kanıtlar vardır. Özellikle otizm ile ilişkili savantlarda, genetik yatkınlık önemli bir rol oynayabilir. Ancak, spesifik genler ve genetik mekanizmalar henüz tam olarak tanımlanmamıştır.
• Nörogelişimsel Bozukluklar: Otizm spektrum bozukluğu ve diğer nörogelişimsel bozukluklar savant sendromu ile sıklıkla ilişkilendirilir. Bu bozuklukların beyin gelişimi üzerindeki etkileri, bazı bireylerde savant yeteneklerinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
• Çevresel Faktörler: Beynin erken gelişim döneminde yaşanan travmalar, enfeksiyonlar veya oksijen eksikliği gibi çevresel faktörler de savant sendromuna katkıda bulunabilir. Bu tür faktörler, beynin bazı bölgelerinde hasara yol açarak diğer bölgelerin telafi edici olarak aşırı gelişmesine neden olabilir.
• Hafıza ve Dikkat Mekanizmaları: Savant sendromlu bireylerin, belirli türde bilgileri işlemekte ve saklamakta sıra dışı hafıza ve dikkat mekanizmalarına sahip olduğu düşünülmektedir. Bu, onların belirli alanlarda olağanüstü yetenekler geliştirmelerini sağlayabilir.

Savant sendromu hala tam olarak anlaşılmamış ve karmaşık bir durumdur. Nedenleri konusunda yapılan araştırmalar devam etmektedir, ancak yukarıda bahsedilen faktörlerin bir kombinasyonu, savant yeteneklerinin gelişmesine yol açabilir.

Otizm ve Savant Sendromu İlişkisi

Otizm ve savant sendromu arasındaki ilişki, savant sendromunun en sık otizm spektrum bozuklukları (OSB) ile birlikte görülmesiyle karakterize edilir. Savant sendromuna sahip bireylerin önemli bir kısmı aynı zamanda otizm tanısı almıştır. İşte bu ilişkinin bazı temel noktaları:

1. Prevalans: Savant sendromu, otizm spektrum bozuklukları olan bireylerde genel popülasyona göre daha sık görülür. Otizmli bireylerin yaklaşık %10’unda savant yeteneklerine rastlanır. Bu oran, genel popülasyonda çok daha düşüktür.
2. Beyin İşleyişi ve Yapısı: Araştırmalar, savant sendromu olan bireylerin beyin yapılarında ve işleyişinde belirli farklılıklar olduğunu göstermektedir. Otizmli bireylerde görülen bu nörolojik farklılıklar, bazı bireylerde belirli alanlarda olağanüstü yeteneklerin ortaya çıkmasına katkıda bulunabilir. Beyindeki bilgi işleme, hafıza ve duyusal algılama gibi süreçlerdeki farklılıklar, savant yeteneklerinin gelişiminde rol oynayabilir.
3. Detaylara Odaklanma: Otizmli bireyler genellikle detaylara ve belirli bilgilere olağanüstü bir odaklanma yeteneğine sahiptirler. Bu özellik, savant sendromuna sahip bireylerin belirli alanlarda (örneğin, müzik, matematik, sanat) olağanüstü performans sergilemesine katkıda bulunabilir.
4. Deha Adaları: Savant sendromuna sahip bireylerde görülen olağanüstü yetenekler, “deha adaları” olarak adlandırılır. Bu terim, bireyin genel yetenek seviyesinin aksine belirli alanlarda sıra dışı bir yetenek sergilemesini ifade eder. Otizmli bireylerde bu tür deha adalarının daha sık görülmesi, savant sendromunun otizmle olan bağlantısının bir göstergesidir.
5. Genetik ve Çevresel Faktörler: Hem otizm hem de savant sendromunun gelişiminde genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Otizmli bireylerde savant yeteneklerinin ortaya çıkması, bu faktörlerin karmaşık etkileşimlerinin bir sonucu olabilir.

Savant Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?

Kişilerde savant sendromu teşhisi, belirli bir alan veya konuda olağanüstü yeteneklerin varlığını ve bu yeteneklerin genellikle bireyin genel gelişimsel veya zihinsel kapasitesiyle tezat oluşturduğunu belirlemekle ilgilidir. Teşhis süreci genellikle birden fazla uzman tarafından yürütülür ve aşağıdaki adımları içerir:

1. Gelişimsel ve Zihinsel Değerlendirme

• Nöropsikolojik Testler: Bireyin genel zihinsel kapasitesini ve bilişsel yeteneklerini değerlendirmek için nöropsikolojik testler kullanılır. Bu testler, zeka düzeyini, hafıza kapasitesini, dikkat yeteneklerini ve problem çözme becerilerini ölçer.
• Otizm Spektrum Bozuklukları (OSB) Değerlendirmesi: Eğer bireyde otizm veya başka bir nörogelişimsel bozukluk şüphesi varsa, bu bozuklukların değerlendirilmesi için de özel testler yapılır. Otizm tanısı için DSM-5 gibi tanı kriterleri kullanılır.

2. Olağanüstü Yeteneklerin Belirlenmesi

• Alan-Specific Testler: Bireyin savant yeteneklerinin belirli bir alanda (örneğin, müzik, matematik, sanat) olup olmadığını değerlendirmek için alan-specific testler yapılır. Bu testler, bireyin belirli bir alanda olağanüstü performans gösterip göstermediğini belirlemeye yardımcı olur.
• Uzman Gözlemi: Bireyin yetenekleri, alanında uzman kişiler tarafından gözlemlenebilir. Örneğin, müzikal yetenekler bir müzik öğretmeni tarafından değerlendirilebilir.

3. Geçmiş ve Gelişimsel Hikaye

• Aile ve Eğitim Geçmişi: Bireyin erken gelişim dönemine ait bilgiler, aile hikayesi, eğitim geçmişi ve önceki değerlendirmeler, savant sendromunun teşhisinde önemli rol oynar. Bu bilgiler, bireyin yeteneklerinin ne zaman ortaya çıktığını ve nasıl geliştiğini anlamaya yardımcı olur.
• Davranışsal Gözlem: Bireyin sosyal, duygusal ve davranışsal tepkileri de değerlendirilir. Bu, savant yeteneklerinin bireyin genel işlevselliği üzerindeki etkilerini anlamak için önemlidir.

4. Tanının Koyulması

• Multidisipliner Yaklaşım: Savant sendromu teşhisi genellikle birden fazla uzman (nörolog, psikolog, psikiyatrist, eğitim uzmanları) tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda konur. Bu uzmanlar, bireyin genel gelişimsel durumu ile olağanüstü yetenekleri arasındaki dengeyi değerlendirirler.
• Uzun Süreli Takip: Savant sendromunun tam olarak anlaşılması ve teşhis edilmesi bazen uzun süreli gözlem ve takip gerektirebilir. Bireyin yetenekleri ve gelişimsel durumu zamanla değişebilir, bu nedenle sürekli bir değerlendirme gerekebilir.

5. Diğer Bozuklukların Dışlanması

• Differansiyel Tanı: Savant sendromunu teşhis ederken, benzer belirtiler gösteren diğer bozuklukların dışlanması önemlidir. Bu, doğru bir teşhis için gerekli bir adımdır.

Uzmanlar, geniş değerlendirme yöntemleri kullanarak hastaların bu alanlardaki potansiyellerini tespit ederler. Bu durumun keşfedilmesi, bireylere uygun destek ve rehberlik sağlanması açısından büyük önem taşır.

Ortak Payda “Yetenek”

Bu sendroma sahip bireylerin 1700-1800 ‘li yıllardan itibaren literatürde yer aldıklarını söylemek mümkündür. Araştırmacılar bu sendromla ilgili genel kabullere sahip olsa da halen sendroma ilişkin açıklanmaya muhtaç birçok nokta söz konudur.

Bildirilmiş ilk vakadan (1783’de Alman psikolog Gnothi Sauton tarafından tanımlanan Jedediah Buxton) günümüze kadar çalışılan birçok savant bireyin ortak özelliği, açıklanamayan ve onları diğer insanlardan ayıracak kadar ileri düzeydeki “yetenekleri”dir.

Savant sendromuyla ilgili incelenen birçok vaka, nedensel ve davranışsal bir kesişim kümesi oluştursa da geçmişten günümüze yapılan tanımlamalar ve ifadeler %100 netlik ve ispatlana bilirlikten muaftır. Ancak sebebi ister doğuştan ister sonradan olsun, kayıt edilmiş savant bireylerin hepsinde eşsiz yetenekler mevcuttur.

Bu durum araştırmacıları, sendroma ait gözlemlenebilir davranışlardan yola çıkarak bir araya getirilen insanlar üzerinde genellenebilir olgular arayamaya götürmüştür. Bu sebeple bu sendromu anlamak için vakaları ve günümüze kadar yapılan çalışmaları incelemek, onu daha anlaşılır kılabilecektir.

Savant Olgularının Sıklıkla Yetenekli Olduğu Alanlar

Genellikle Savant sendromuna sahip bireyler, belirli alanlarda olağanüstü yetenekler sergilerler. Bu yetenekler, genel olarak “deha adaları” olarak adlandırılır ve aşağıdaki alanlarda yoğunlaşır:

1. Müzik

• Enstrüman Çalma: Savant bireyler, genellikle müzikal yetenekleriyle tanınırlar. Hiçbir formal eğitim almadan karmaşık enstrümanları çalabilme yeteneğine sahip olabilirler.
• Mutlak Kulak: Pek çok savant birey, bir müzik parçasını bir kez duyduktan sonra mükemmel bir şekilde çalabilir ve notaları kusursuz bir doğrulukla tanıyabilir.

2. Matematik

• Hızlı Hesaplama: Savantlar, karmaşık matematiksel işlemleri akıldan yapabilme yeteneğine sahip olabilirler. Örneğin, büyük sayıları hızla çarpabilir, bölme işlemlerini gerçekleştirebilir veya karekök hesaplayabilirler.
• Takvim Hesaplaması: Bir tarih verildiğinde o günün hangi gün olduğunu hızla belirleyebilirler, bu yetenek özellikle yaygındır.

3. Sanat

• Resim ve Heykel: Bazı savant bireyler, detaylara inanılmaz derecede hassas resimler çizebilir veya heykeller yapabilirler. Gözlemlerini şaşırtıcı bir doğrulukla kağıda dökebilirler.
• Fotografik Bellek: Bir görüntüyü veya sahneyi kısa bir süre gördükten sonra, tüm detaylarıyla yeniden çizebilirler.

4. Hafıza

• Eidetik Bellek: Savant bireyler, okudukları veya gördükleri şeyleri kelimesi kelimesine hatırlayabilirler. Bu yetenek, ansiklopedik bilgilerden, kitaplardaki pasajlara kadar geniş bir yelpazeyi kapsayabilir.
• İnce Detayları Hatırlama: Karmaşık bilgileri veya verileri inanılmaz bir doğrulukla hatırlayabilirler. Örneğin, bir kitabın her sayfasını ezberlemek gibi.

5. Dil

• Çok Dilli Yetenekler: Bazı savant bireyler, kısa bir sürede birçok dili öğrenebilir ve bu dillerde akıcı bir şekilde konuşabilirler.
• Dilbilimsel Analiz: Dil yapılarını ve gramer kurallarını hızlıca öğrenebilir ve karmaşık dil yapılarını çözebilirler.

6. Mekanik ve Mekansal Yetenekler

• Mekanik Beceriler: Savant bireyler, karmaşık makineleri ve sistemleri anlamada olağanüstü bir yeteneğe sahip olabilirler. Bir makineyi veya cihazı görsel olarak inceleyerek nasıl çalıştığını anlayabilirler.
• Üç Boyutlu Tasarım: Bir bina veya yapı için üç boyutlu tasarımlar yapabilirler; bu yetenek genellikle mimarlık veya mühendislik alanlarında ortaya çıkar.

7. Haritacılık ve Yön Bulma

• Detaylı Haritalar Çizme: Bazı savantlar, karmaşık haritaları veya rotaları akıllarında tutabilir ve detaylı bir şekilde yeniden oluşturabilirler.
• Yön Bulma Yeteneği: Daha önce hiç bulunmadıkları yerlerde bile olağanüstü bir yön bulma yeteneğine sahip olabilirler.

Bu beceriler, savant sendromuna sahip bireylerin günlük yaşamlarında benzersiz yetenekler sergilemelerine olanak tanır, ancak bu yetenekler genellikle genel işlevsellik veya sosyal becerilerle dengelenmez.

Savant Sendromu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Kişilerde Savant sendromu, doğrudan tedavi edilebilen bir durum değildir çünkü bu sendrom, bir hastalık değil, belirli alanlarda olağanüstü yeteneklerin varlığı ile karakterize edilen bir durumdur. Bununla birlikte, savant sendromuna sahip bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve yeteneklerini en iyi şekilde kullanmalarını sağlamak için çeşitli destekleyici yaklaşımlar uygulanabilir.

Bu yaklaşımlar arasında, bireyselleştirilmiş eğitim ve rehabilitasyon programları önemli bir yer tutar. Bu programlar, savant bireylerin olağanüstü yeteneklerini geliştirirken, aynı zamanda zayıf oldukları alanlarda destek almalarını sağlar. Özel eğitim, mesleki eğitim ve sosyal beceri eğitimi gibi yöntemler, bu bireylerin hem akademik hem de sosyal hayatta daha iyi bir şekilde yer almalarına yardımcı olabilir.

Davranışsal ve psikolojik

destek de savant sendromuna sahip bireyler için kritik öneme sahiptir. Davranış terapisi, bireylerin sosyal ve iletişimsel zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir. Psikoterapi, özellikle kaygı, depresyon veya diğer psikolojik sorunlar yaşayan savant bireylerde önemli bir destek sağlayabilir.

Medikal müdahale savant sendromuna

eşlik eden otizm spektrum bozuklukları, anksiyete veya depresyon gibi durumların yönetiminde rol oynayabilir. Bu tür durumların tedavisi, bireyin genel refahını artırabilir ve günlük yaşamda daha iyi bir işlevsellik sağlayabilir.

Aile eğitimi ve desteği, savant sendromuna

sahip bireylerin en iyi şekilde desteklenmesinde önemli bir faktördür. Ailelerin, çocuklarının benzersiz yeteneklerini ve ihtiyaçlarını anlamaları, onları daha etkili bir şekilde desteklemelerine yardımcı olabilir. Ayrıca, toplum destek programları ve sosyal etkinlikler, savant bireylerin topluma entegrasyonunu kolaylaştırabilir.

Teknolojik yardımlar

ve destekleyici araçlar da savant bireylerin yeteneklerini geliştirmelerinde ve günlük yaşamlarında daha bağımsız olmalarında önemli bir rol oynar. Yardımcı teknolojiler ve iletişim araçları, bu bireylerin yeteneklerini daha iyi kullanmalarını ve iletişimde karşılaştıkları zorlukları aşmalarını sağlayabilir.

Son olarak, kariyer danışmanlığı ve profesyonel rehberlik, savant bireylerin yeteneklerini en iyi şekilde

kullanabilecekleri meslekler seçmelerine yardımcı olabilir. Bu bireylerin kariyer yollarında başarılı olmaları için gerekli rehberlik ve destek hizmetlerinin sağlanması, onların profesyonel yaşamda da başarılı olmalarını destekler.

Eksik Yönleri Ortadan Kaldırmak Mı Yoksa Yetenekleri Eğitmek Mi?

Yapılan çalışmalarda bireylerde diğer insanlardan farklı, ileri düzeyde yeteneklerle kuşatılmış oldukları görülmektedir. Araştırmacılar savant sendromundan kaynaklanan yetenekleri köreltmek yerine geliştirmenin bireylere avantaj sağlayabileceği kanısındadır.

Çünkü sahip olunan bu yetenekleronların sosyal hayatta varlıklarını gösterebilmene, diğer bireylerle iletişim kurmalarında kolaylık sağlayabilecek; dil becerileri ve özgür hareket kabiliyetlerini de geliştirmelerinde yardımcı olabilecektir.

Hatta Clark isimli bir uzman savant bireylerin becerilerini geliştirmek, desteklenmesi gereken alanların desteklenmesi için “Savant Beceri Müfredatını” geliştirmiştir. Bu sayade savant bireylerin özel yetenekleri işlevselleştirilmiş, sosyal ve akademik becerilerinde gelişim kaydedilmiştir.

Yağmur Adamı Hatırlayalım

Hepimizin “Rain Man (Yağmur Adam)” ismiyle hatırladığı film belki de en ünlü otistik savant karakter Raymond Babbitt ve orijinal ilham kaynağı olan Kim Peek’tir. Günlük hayatında başkasına bağımlı olmasına rağmen bellek konusunda üst düzey bir beceriye sahiptir.

Bir kitabın açık iki sayfasını aynı anda okuyabiliyordu ve öldüğünde (54 yaşında, 2009 yılında) zihninde 9 binden fazla kitap kayıtlıydı. Yaşadığı ülkenin (ABD) alan kodlarını, o ülkeye ait gördüğü haritaları sokak sokak ezbere biliyordu ve sorulduğunda yolları tarif edebiliyordu. Son zamanlarda da müzik yeteneklerinde yetenekli olduğunu göstermişti.

Kim Peek otistik değildi ancak fiziksel koordinasyonunu bozan ve sıradan akıl yürütmeyi zorlaştıran ciddi beyin anormallikleriyle doğmuştu. Bay Peek’i 20 yıldır tanıyan bilginler konusunda uzman olan Dr. Darold A. Treffert, bir röportajda “O, hafızanın Everest Dağı’ydı” dedi. Kim Peek geliştirdiği yetenekleriyle sosyal alanda da gelişim gösterdiği görülmüştü. Bu da savant yetenekleri desteklemenin ne kadar değerli olduğunu gösteren gerçek bir örnektir.

Diğer Makaleler:

Otizm nedir ve Otizmin belirtileri nelerdir?

Asperger Sendromu ve belirtileri nelerdir?

Yalnızlık Hissi – Kendimi Neden Yalnız Hissediyorum?

Kaynakça:

[1] Durukan İ, Türkbay T. Savant Sendromu: Klinik ve Nöropsikolojik Özellikleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. Haziran 2010;2(2):237-253. savant sendromu nedir

Hughes, J.R. (2012). The Savant Syndrome and Its Possible Relationship to Epilepsy. In: Ahmad, S.I. (eds) Neurodegenerative Diseases. Advances in Experimental Medicine and Biology, vol 724. Springer, New York, NY. savant sendromu nedir

Treffert DA (Mayıs 2009). “The savant syndrome: an extraordinary condition. A synopsis: past, present, future”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 364 (1522): 1351-7. savant sendromu nedir

Weber B (26 December 2009). “Kim Peek, inspiration for ‘Rain Man,’ dies at 58″ savant sendromu nedir

İlginizi çekebilecek yazılardan:

https://www.scientificamerican.com/blog/observations/brain-gain-a-person-can-instantly-blossom-into-a-savant-and-no-one-knows-why/

https://web.archive.org/web/20071213003539/http://www.wisconsinmedicalsociety.org/savant_syndrome/savant_profiles/alonzo_clemons#updates