Paranoyak, Paranoya, paranoid | dengem

Paranoid Kişilik Bozukluğu – Paranoyak Nedir?

Randevu veya dengem hakkında sorularınız mı var?

Telefon Almanya: +49 6409 33 23 999
Telefon İsviçre: +41 41 588 10 15
Mesaj gönder: Whatsapp
İletişim formu
Psikologlarımızla şimdi tanışın.

dengem kontakt | dengem

Paranoid Kişilik Bozukluğu nedir?

Her bireyin kendine has karakter ve kişilik özellikleri vardır. Bazı durumlarda şüphe ve güvensizlik normal olabilirken, bunların aşırı düzeyde hissedildiği durumlar kişilere olumsuz etkilere yaratabilir. Paranoid kişilik bozukluğunda ise, genellikle birey şüphe, güvensizlik ve diğer insanların kendisine kötü niyetli davrandığı inancını yüksek düzeyde hisseder.

Bu kişiler, sürekli olarak tehlike hisseder ve çevrelerindeki herkesi potansiyel tehdit olarak algılarlar ve algıları yersiz düzeydedir. Paranoid kişilik bozukluğu DSM-5 (Ruhsal Hastalıkların Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı) erken erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya çıkan, başkalarının davranışlarını kötü niyetli olarak yorumlamak gibi, başkalarına karşı duyulan genel bir güvensizlik ve kuşkuculuk” olarak tanımlanmaktadır.

Bu durum kişinin aile hayatını, romantik ilişkilerini, iş yaşamlarını ve sosyal yaşantılarını olumsuz yönde etkileyebilecek bir psikiyatrik hastalıktır.

Paranoyak, Paranoya, paranoid | dengem

Paranoyak ne demek?

Paranoyak, paranoid kelimesinden türetilmiştir ve psikolojik bir terimdir. Paranoyak, aşırı şüphecilik, güvensizlik ve başkalarının kötü niyetli olduğuna inanma gibi belirtilerle kendini gösteren bir zihinsel durumdur.

Kişiler genellikle kendilerine karşı bir komplo kurulduğunu veya çevrelerindeki insanların onları sürekli izlediğini ve zarar vermek istediklerini düşünürler.

Bu durum, sosyal ilişkileri olumsuz etkileyebilir ve kişinin günlük yaşamını zorlaştırabilir. Paranoya, genellikle paranoid kişilik bozukluğu veya şizofreni gibi ciddi psikiyatrik rahatsızlıklarla ilişkilendirilir.

Paranoid kişilik bozukluğunun nedenleri nelerdir?

Bu kişilik bozukluğu, bireyin sürekli şüpheci, güvensiz ve kuşkucu bir tutum sergilemesiyle karakterize edilebilir. Bu hastalığın net bir sebebi belirtilmemiş olsa da diğer birçok psikiyatrik rahatsızlıkta olduğu gibi biyolojik, genetik, sosyolojik ve nörolojik sebeplerden dolayı ortaya çıkabilir. Paranoid kişilik bozukluğunun nedenleri genellikle:

  • çocukluk döneminde yaşanan travmatik deneyimler
  • çocukluk dönemindeki duygusal ihmal ve fiziksel ihmal
  • ailevi sorunlar
  • genetik yatkınlık
  • beyin kimyasında bozulma

gibi faktörler bu bozukluğun ortaya çıkmasına sebep oluşturabilen etkenler arasında sıralanabilir. Bazı durumlarda ise kişinin hali hazırda sahip olduğu diğer ruhsal bozukluklar da paranoyayı tetikleyebilir.

Zira depresyon ya da anksiyete problemi olan kişilerde bu hastalıklara ek olarak paranoyaklık görülme ihtimalinin arttığı bilinmektedir. Şizofreni yaşayan kişilerde de özellikle psikoz döneminde paranoyak düşüncelere rastlanmaktadır.

Ancak bu gibi bilgiler günümüzde hala bilim insanları tarafından araştırılmaktadır. Fakat kişinin çocuklukta yahut yetişkinlikte yaşadığı travmalarla çevresine karşı tedirgin tutumlar takınması da olası risk durumları arasında yer almaktadır.

Paranoyak | dengem

Paranoid kişilik bozukluğunun belirtileri nelerdir?

Paranoyak Bir Kişi Nasıl Davranır?

  • Masum jestler, olaylar veya konuşmalardaki gizli, kötü niyetli anlamları yorumlamak
  • Algılanan hakaretlere, eleştirilere veya aşağılamalara karşı aşırı duyarlı olmak, hızla yargılamak
  • Diğer insanlara yönelik kalıp yargılara çok sıkı bağlı olmak ve insanları etiketlemeye düşkün olmak
  • Güvensizlik sebebiyle var olan eş, sevgili gibi partnerleri yerli yersiz sadakatsizlik davranışlarıyla suçlamak ve bunu takıntı haline dönüştürmek
  • Gerekçe göstermeksizin çevresindeki bireyleri potansiyel tehdit olarak görmek
  • Süregelen ilişkileri sağlıklı bir şekilde devam ettirmede zorlanma
  • Çevresindeki insanlara karşı aşırı kuşkulu ve temkinli davranışlar
  • Şüpheci ve güvensiz tavırlarla insani ilişkilerinde tutarsızlık
  • Yeni ilişkiler kurmada zorlanma
  • Müstakil bir yaşam sürdürmeye meyilli olmak
  • Diğer insanlardan uzak durma
  • Kindar bir kişilik özelliği
  • İnat davranışları
  • Karşılıklı iletişimleri tartışmaya sürüklemek
  • İlişkilerde sıcak ve samimi davranışlar sergilememek

Tüm bu davranışların altında yatanın temelde kendisi dışında kimseye güvenememek ve kendini tehdit altında hissetmek olduğu bilinmelidir.

Bu psikiyatrik hastalığı yaşayan bireyler içinde bulundukları durumdan dolayı izole bir hayat sürdürmeye yatkındırlar. İlişkilerine sağlıklı bir katkı bulunmakta zorlanırlar. Bu süreç profesyonel destek ve terapi ile yönetilebilir. Bu sebeple ihtiyaç olan tedavi süreci erken yaşlarda başlamalı ve istikrarlı bir şekilde devam edilmedir.

Paranoid Düşünceler Neler Olabilir?

Bu durum yaygın seyreden psikiyatrik hastalıklar arasında olsa da semptomlar şiddetli görünmedikçe tespit edilmesi zor olabilir. Çünkü herhangi bir sebepten kaynaklı güvensizlik, kaygı ve şüpheci tavırlar sağlıklı bir kişilik gelişimine sahip bireylerde de görülebilir. Ancak burada söz konusu olan düşünceler kişinin:

  • Kendim dışında kimseye güvenemem
  • Çevremdeki insanlar bana zarar vermek istiyorlar
  • Bu davranışının/ söyleminin altında kesin kötü bir niyet var
  • Kimseye güvenmemeliyim
  • Başkasına güvenmek beni tehlikeye sokabilir
  • Tek başıma bir hayatı devam ettirmek daha az riskli
  • Beni övüyor ama asıl amacı benimle dalga geçmek
  • Bu davranışının altında kesin gizli ve kötü niyetli bir plan var
  • Kimse bana iyilik yapmaz
  • Bana yapılan bu eleştiri iyi niyetli olamaz ve kesinlikle karşılığını vermeliyim
  • Bana yapılan yanlış davranışı kesinlikle cezalandırmalıyım
  • Eşim/sevgilim/flörtüm kesin beni aldatıyor ona asla inanmamalıyım
  • Ailemde olsa onlara güvenmemeliyim
  • Kesin benim için … bir planı (Karakterlerine yönelik hayali saldırılara)var, bu yüzden ondan nefret ediyorum. Bu planı bozmak için …. yapmalıyım.
Paranoid | dengem

Paranoid Kişilik Bozukluğu Tedavisi

PKB (Paranoid kişilik bozukluğu) belirtilerini anlamak zor olabilir, çünkü genellikle başka zihinsel sağlık sorunlarıyla birlikte görülür. Bu sorunlar arasında anksiyete, obsesif-kompulsif bozukluk, madde bağımlılığı ve depresyon bulunabilir.

Ancak ayrıca tanılanması oldukça önemlidir. Ayrıca uzmanların paranoid davranışları; bipolar bozukluk, şizofreni veya psikozlu depresyon gibi başka bir durumla bağlantılı psikotik bir aşamadan kaynaklandığı bir durumda da ekarte etmek isteyeceklerdir.

Bireylerde paranoid kişilik bozukluğu tanısını doğrulamak için, bir akıl sağlığı uzmanı yukarıdaki semptomlardan en az dördünün varlığını arayacaktır. Bu olguların tedavisinde, öfke ve düşmancıllığın azaltılması ve denetlenmesinde yardımcı olan ilaçlar ile özellikle uzun süreli ve sabırlı bir aktarım odaklı psikodinamik psikoterapinin faydalı olduğu ifade edilmektedir.

Paranoid Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Bu alanda kullanılan en yaygın tedavi yöntemi psikoterapidir. Terapistler bu süreçte kişinin semptomlardan daha az etkilenmesi noktasında onlara yardımcı olabilirler. .

Birebir bir terapi süreci ve terapistin uygun gördüğü bir yaklaşım ile bu süreç üstesinden gelinebilecek bir durum. Gerekli görüldüğü durumlarda ilaç tedavisi de tercih edilen yöntemler arasında yer almaktadır.

  • Medikal tedavi,

hastalığın seyrine, yoğunluğuna ve belirtilere göre antipsikotik, antidepresan ve duygudurum düzenleyici ilaçlar kullanılabilir.

  • Bilişsel-davranışçı terapiler (BDT)

BDT olan birinin yıkıcı inançlarını ve düşünce kalıplarını tanımasına yardımcı olabilir. Bu terapi yöntemi, bu davranışların etkilerini değiştirerek paranoyayı azaltmaya, kendisine dair yetersizlik inancı ve kişilerarası şemalarında başkalarını tehditkar algılayışını, rehber eşliğinde imgeleme ve yeni senaryo oluşturma ile davranışçı teknikler yoluyla azaltma ve kontrol almaya odaklıdır.

Bu şekildeckişinin başkalarıyla ne kadar iyi etkileşime girdiğini görmelerine yardımcı olabilir. Bu yöntem literatürde anlamlı düzeyde iyileşmeler kaydedildiğini belirtmektedir (Yılmaz, 2024).

  • Psikodinamik psikoterapiler

uzmanlar, paranoid kişilik bozukluğundaki olgular göz önünde bulundurulduğundaki olguların, özellikle aktarım odaklı psikoterapinin (AOP) daha etkin olacağı ifade etmektedirler. Uzun ve yoğun bir süreç olsa kişinin bilinçdışı davranışlarına yönelerek danışana içgörü sağlamak amaçlanmaktadır.

Uygun tedavi süreçlerinden sonra bireylerin hayatlarına gayet başarılı bir şekilde devam etme ihtimalleri de söz konusudur. Bireyler

  • Romantik ilişkiler sürdürebilir, evlenebilirler ve evliliklerini sürdürebilirler
  • İş hayatlarında düzenli ve mutlu olabilirler
  • Diğer insanlar gibi sağlıklı bir hayat devam ettirebilirler
  • Aile ve çevresindekilerle doğru ilişkiler kurabilirler
Paranoid kişilik bozukluğunun nedenleri nelerdir? | dengem

Paranoid Kişilik Bozukluk Tedavi Edilmediği Durumda Oluşabilecek Riskler Nelerdir?

Tedaviyi reddeden veya akla dahi getirmeyen paranoyak bireylerde şizofreniye benzeyen belirtiler ilerleyen aşamalarda ortaya çıkabilir. Bu kişiler, sosyal çevreleri ve iş hayatındaki ilişkilerinden tamamen uzaklaşabilirler.

Artan tehdit algısıyla birlikte, birey kendini koruma amacıyla diğer insanlara zarar verme eğilimi gösterebilir. Tüm bu faktörlerin bir araya gelmesi sonucunda, tedavi edilmeyen paranoid kişilik bozukluğu bireyin sosyal yaşamına geri dönülemez zararlar vererek derin bir duygusal çöküntü yaşamasına yol açabilir.

Paranoyaya Sahip Bir Yakınınız Varsa Nasıl Davranmalısınız?

Bir uzman tarafından tanılanmamış ancak paranoid kişilik belirtileri gösterdiğini düşündüğünüz bir yakınınız varsa öncelikle destek alması gerektiğini bilmelisiniz. Ancak onu ihtiyacı olan bu desteğe zorlamak kesinlikle iyi sonuçlanmayabilir.

Burada kişinin kendi başına destek almayı akıl etmesi de olası değildir fakat o kişiyi zorlamak onun daha agresif davranışlar sergilemesine sebep olabilir. Bu sebeple çevresindekilerin daha nazik ve net yönlendirmeleri faydalı olabilecektir.

Unutulmamalıdır ki bu bireylerin inandıkları düşünceler yersiz olabilir ancak endişe ve sıkıntı hisleri gerçektir.

  • Onların acılarına kulak verin.

Onlara kötü hissettiren fikirlere katılmasanız da bu fikirler neticesinde hissettikleri duyguları fark edebilir ve rahatlatabilirsiniz.

  • Yanlış fikirleri hakkında tartışmayın ve anında reddetmeyin.

Bu bireylerin olayların altında yatan gizli nedenleri bulma eğilimleri ve tehdit algıları çok yüksektir. Onlarla rasyonel bir tartışmaya girmek, bu durumu daha da karışık bir hale getirebilir.Bu tartışmalar sebebiyle kendilerinin kandırılmaya çalışıldığı fikrine kapılabilirler. Bunun yerine fikirlerine saygı gösterin ve ardındaki korku gibi duygulara odaklanın. Yanlış ve paranoyaya sahip fikirlerini onaylamadan ne hissettiklerine dair açıkça konuşmak, kaygılarını ve streslerini azaltmaya yardımcı olabilir.

  • İletişim kurma şeklinizi basit,

açık ve yanlış anlaşılmaya mahal vermeyecek sadelikte kurmayı deneyin. Tartışmalı durumlarda savunma değil açıklama yapmaya çalışın.

  • Düzenli egzersizlere teşvik edin.

Fiziksel rahatlama sağlayabileceği spor aktiviteleri ve mental rahatlama sağlayabilecek yoga ve meditasyonlara yönlendirmeyi deneyebilirsiniz. Her iki türde de benlik algısı, farkındalık ve rahatlama sağlama deneyimlenebilir. Bu şekilde semptomlarda hafifleme hissedilebilir.

Tüm bu durumlar göz önüne alındığında paranoya hem bireyi hem de çevresindekileri etkileyebilecek, olumsuz fikirlere kapılmasına sebep olabilecek; kuşku, şüphe ve tehdit algılarını bir kenara bırakmakta zorlandıkları dirençli bir bozukluktur.

Uygun tedavi yöntemleriyle semptomlar hafifleyebilir. Tedavi sürecinin zorlu ve uzun olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak sevdiğiniz bir kişi bu durumu yaşıyorsa duygu odaklı, açık ve anlaşılır iletişimin ne kadar faydalı olacağı unutulmamalıdır.

Böyle bir süreçte ne paranoyaya sahip kişi ne de onun çevresinde bu durumla baş etmekte zorlanan biri ‘yalnızlık’ fikrine kapılmamalıdır.

Bunalma veya umudunu kaybetme kolay olabilir, ancak sevdiklerinizi tedavi görmeye teşvik ederek ve sağlıklı sınırlar belirleyerek ilişkinizi düzene koymak mümkündür.

 

Unutulmamalıdır ki doğru destekle birçok zorluğun üstesinden gelinebilir.

dengem’le ruhunuza iyi bakın! Çünkü bizim için değerlisiniz…

Diger Makaleler:

Sinirlenmek – Herşeye neden çabuk sinirleniyorum?

Değersiz Hissetmek: Kendimi neden değersiz hissediyorum?

Şizofreni nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Histrionik Kişilik Bozukluğu (HPD) Nedir?

Kaynakça

  • Paranoid Kişilik Bozukluğu (PPD), Paranoyak ne demek?
  • Paranoid Personality Disorder (PPD): Paranoyak ne demek? Symptoms & Treatment  
  • Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir? Paranoya Belirtileri ve Tedavisi, Paranoyak ne demek? (memorial.com.tr)
  • Yılmaz O. Paranoid kişilik bozukluğu. Şahin D, editör. Paranoyak ne demek? Kişilik Bozuklukları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2024. p.52-7